Postępowanie nieprocesowe w sprawach osobowych oraz rodzinnych

Prawo osobowe oraz prawo rodzinne należą do regulacji dotyczącej określenia stanu cywilnego osoby fizycznej.

Pojęcie stanu cywilnego jest różnie ujmowane w doktrynie. Niewątpliwie dotyczy szeroko rozumianego stanu prawnego osoby fizycznej, jej pozycji prawnej w kontekście przynależności do określonego państwa, rodziny czy ze względu na cechy fizyczne. W wąskim znaczeniu stan cywilny obejmuje sytuację osoby w rodzinie, w szerszym – dotyczy też cech osobistych człowieka (np. stanu zdrowia psychicznego).

Wydaje się, że stan cywilny należy odnosić do podstawowych (dla prawa prywatnego) cech osobistych człowieka, podlegających ogólnemu reżimowi prawa o aktach stanu cywilnego.

Większość spraw cywilnych, mających wpływ na stan cywilny, rozstrzygana jest w trybie postępowania nieprocesowego.

Postępowanie w sprawach z zakresu prawa osobowego można podzielić na trzy grupy:

dotyczące zdolności prawnej (np. uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu);
wprowadzające zmiany w dziedzinie zdolności do czynności prawnej (np. ubezwłasnowolnienie);
inne (np. postępowanie w sprawach obywatelstwa dziecka, ustalenie treści aktu stanu cywilnego itd.).

Postępowanie z zakresu prawa rodzinnego, rozpoznawane w trybie nieprocesowym, dotyczy spraw:

małżeńskich (np. zezwolenie na zawarcie małżeństwa, separacja na zgodny wniosek małżonków itd.);
między rodzicami a dziećmi (np. dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem itp.);
o przysposobienie;
o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.

Sprawy z zakresu prawa osobowego oraz rodzinnego są ściśle powiązane z instytucją opieki (np. dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie) oraz kurateli (np. curator ventris).

Zasadnicze instytucje dotyczące postępowania w sprawach osobowych oraz rodzinnych uregulowane są w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Omawiana sfera prawa jest także przedmiotem szeregu ustaw szczególnych. Przepisy powyższe ulegają ustawicznym nowelizacjom (np. k.p.c. był zmieniany ponad sto pięćdziesiąt razy). Poza tym Polska jest stroną wielu umów dwustronnych, konwencji międzynarodowych, a jako członek Unii Europejskiej podlega prawu wtórnemu, stąd konieczność uwzględniania procedur 19 Wprowadzenie wynikających z unijnych rozporządzeń. Dlatego też rozstrzyganie w sprawach dotyczących kwestii osobowych oraz rodzinnych rodzi wiele wątpliwości w doktrynie i judykaturze. Postępowanie nieprocesowe w powyższych sprawach jest w istocie zbiorem niezwykle zróżnicowanych procedur. Przepisy ogólne dotyczące postępowania nieprocesowego (art. 506-525 k.p.c.) nie ustanawiają zasad uniwersalnych dla tego trybu postępowania, mają one bowiem zastosowanie tylko wówczas, gdy przepisy szczególne nie regulują danej instytucji. Brak uregulowania określonych kwestii proceduralnych powoduje konieczność odpowiedniego stosowania przepisów o procesie (art. 13 § 2 k.p.c.).

W dobie dyskusji nad kształtem nowego kodeksu postępowania cywilnego należy rozważyć, czy postępowanie nieprocesowe powinno w niezmienionej postaci i zakresie pozostać w kodeksie, czy też poszczególne rodzaje spraw mogą być uregulowane w ustawach szczególnych, łączących przesłanki merytoryczne z przebiegiem postępowania w określonej kategorii spraw.

W rozdziale I omówione zostały podstawowe instytucje dotyczące postępowania nieprocesowego w odniesieniu do spraw osobowych oraz rodzinnych. Rozdział II zawiera charakterystykę postępowania osobowego, unormowanego w k.p.c. Rozdział III to analiza spraw małżeńskich, a rozdział IV – innych spraw rodzinnych i opiekuńczych według k.p.c. W rozdziale V zostały scharakteryzowane wybrane regulacje szczególne (pozakodeksowe) odnoszące się do prawa osobowego oraz rodzinnego.

*****

Autor: Elwira Marszałkowska-Krześ

Recenzja: prof. dr hab. Edward Gniewek

Temat i słowa kluczowe: postępowanie cywilne, postępowanie nieprocesowe, postępowanie o uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, władza rodzicielska, separacja, odebranie osoby, jurysdykcja krajowa

Wydawca: Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa

ISBN 978-83-61370-33-8

Miejsce wydania: Wrocław

Data wydania: 2012

Prawa: © Elwira Marszałkowska-Krześ

Korekta: Kazimiera Dorywała

Projekt i wykonanie okładki: Daniel Kaźmierczyk, Marta Pawlak

Skład i opracowanie techniczne: Agnieszka Kalota, Tomasz Kalota – eBooki.com.pl

Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/38826

*****