Tematem niniejszej monografii jest zagadnienie dotyczące prawa konsumenta do informacji, które stanowi obecnie przedmiot szczególnego zainteresowania zarówno doktryny, jak i praktyki. Przyczynę takiego stanu należy upatrywać w deficycie informacji, który jest rozumiany jako brak specjalistycznej wiedzy konsumenta (prawnej, ekonomicznej, technicznej) na temat zasad i warunków oferowanych mu towarów i usług. Następstwem tego są pogłębiające się asymetrie informacyjne, które negatywnie wpływają na sytuację konsumenta, jako słabszej strony obrotu gospodarczego.
Biorąc pod uwagę stopień i charakter rozwoju prawa ochrony konsumentów, szczególnie w zakresie prawa do informacji, możemy dostrzec w ustawodawstwie polskim różnicę czasową pomiędzy tym, kiedy podjęte zostały działania na płaszczyźnie Wspólnot, a obecnie Unii, i tym, co znalazło wyraz w polskiej Konstytucji i ustawodawstwie zwykłym. Z tego też względu, praca przybiera postać ,,mieszaną”, tzn. taką, w jakiej wątki dotyczące rozwoju prawa ochrony konsumenta przez informację w pierwszej kolejności będą dotyczyły działań, które miały miejsce na szczeblu wspólnotowym (obecnie unijnym), a następnie konsekwencją tego będzie analiza rozwiązań przyjętych w Polsce w kontekście ich dostosowania do wymogów unijnych.
Rozdział pierwszy odnosi się do zagadnień wprowadzających w tematykę informacji i prawa dostępu do niej. Z tego też względu konieczne jest zdefiniowanie pojęcia informacji w obrocie gospodarczym zarówno w znaczeniu publiczno-, jak i prywatnoprawnym. Przy rozważaniach dokonanych w tej części pracy nie można pominąć analizy terminu ,,konsument” skoro to właśnie na podmiot ten – ze względu m.in. na brak informacji, niedoinformowanie itp. − zwraca się szczególną uwagę. Aby pokazać jak ważną rolę przypisuje się prawu konsumenta do informacji w systemie polskim, jak i unijnym, odnoszę się do adekwatnych w tym zakresie rozwiązań prawnych. Z uwagi na permanentny wzrost znaczenia informacji w każdej sferze życia, tak publicznego, jak i prywatnego, zasadne wydaje się wyjaśnienie istoty informacji w społeczeństwie informacyjnym.
Rozdział drugi poświęcony jest aspektom unijnym prawa konsumenta do informacji. Celowym zabiegiem jest w pierwszej kolejności omówienie tej problematyki w kontekście prawa unijnego, bowiem to właśnie ono wywarło istotny wpływ na ukształtowanie się polityki konsumenckiej w Polsce. Z tego względu konieczne jest przedstawienie ewolucji ochrony konsumenta w prawie unijnym, a dopiero później w prawie krajowym. Trzeba jednak mieć na uwadze, że działania podejmowane na rzecz słabszego podmiotu dokonywane są najczęściej w postaci dyrektyw, stąd też zasadne jest odniesienie się do tej problematyki. Wśród szerokiej gamy przedsięwzięć podejmowanych w sferze legislacyjnej, należy zwrócić uwagę na paradygmat ochrony konsumenta przez informację, który został przyjęty w ramach planu działania na lata 2007−2013. Następstwem jego wdrożenia są regulacje prawne nakładające na przedsiębiorców różnego rodzaju obowiązki informacyjne. Wobec tego, w celu zachowania spójności wywodu, konieczne jest wyjaśnienie pojawiających się na tym tle problemów natury aksjologicznej (tzn. dlaczego konsumentowi należy zapewnić odpowiedni stopień ochrony), jak i poznawczej (tzn. jakie informacje w danej sytuacji należy uznać za realizację prawa do informacji). Istotnym zagadnieniem, na które również zwracam uwagę jest związek, jaki zachodzi pomiędzy prawem konsumenta do informacji, a jego autonomią woli w stosunkach kontraktowych. Kolejnym zagadnieniem jest reklama wprowadzająca w błąd, która jako nośnik dezinformacji ,,zaciemnia” orientację konsumenta na rynku, a tym samym narusza jego prawo do informacji. Przy rozważaniach poświęconych tej problematyce nie można zapomnieć o przesłankach ograniczających rozpowszechnianie i żądanie informacji handlowej. Mowa tu oczywiście o prywatności konsumenta oraz o ochronie jego danych osobowych.
Rozdział trzeci dotyczy regulacji krajowych związanych z prawem konsumenta do informacji, dla których wzorcem są rozwiązania przyjęte na płaszczyźnie Unii. Przedstawienie w poprzednim rozdziale głównych założeń oraz działań unijnych ma wyjaśnić ich wpływ na realizację konstytucyjnej ochrony konsumentów. W tym celu konieczne jest ustalenie charakteru prawnego art. 76 Konstytucji RP i jego znaczenia dla słabszych podmiotów obrotu gospodarczego. Aby podkreślić jak ważną rolę przypisuje się postanowieniom Konstytucji w zakresie prawa konsumenta do informacji, w dalszej części rozważań dokonuję analizy jej przepisów oraz dookreślających ją regulacji ustawowych, które stanowią gwarancję tego prawa. Z uwagi na brak autonomicznego ich charakteru w kolejnym punkcie monografii odnoszę się do konstytucyjnych i ustawowych przesłanek ograniczających prawo konsumenta do informacji.
W rozdziale czwartym przechodzę do analizy przepisów prawa unijnego i krajowego w zakresie oznakowania towarów. Ze względu na to, że realizacja konstytucyjnej ochrony konsumentów przeniesiona została na poziom ustaw, które przyjmowane są na skutek implementacji aktów wtórnych UE, rozdział ten odzwierciedlał będzie działania, jakie podejmowane są w sferze legislacyjnej w celu urzeczywistnienia owej ochrony. Zanim jednak zajmę się tą problematyką, w pierwszej kolejności wskażę wpływ orzecznictwa ETS (obecnie TS UE) na problematykę oznakowania towarów i ukształtowanie się wzorca przeciętnego konsumenta, tzn. takiego, który jest świadomy i ostrożny w podejmowaniu decyzji pomimo braku odpowiednich informacji np. na etykiecie produktu. Po wprowadzeniu do tematu niniejszego rozdziału, przedstawiam nowe rozwiązania prawne, jakie przyjęto na szczeblu unijnym w ramach motywu ochrony konsumenta przez informację. Dopiero na tej podstawie możliwa jest ocena przyjętych rozwiązań. Aby zobrazować, w jaki sposób przestrzegane są przepisy w ustawodawstwie krajowym, dokonuję analizy raportów Inspekcji Handlowej UOKiK. Interpretacji poddaję również przepisy dotyczące ogólnego bezpieczeństwa produktów oraz odpowiedzialności przedsiębiorcy za produkty wadliwe, które to przepisy mają dla konsumenta bardzo ważne znaczenie. Na potrzeby niniejszych rozważań odnoszę się do systemów informacji i ostrzegania przed towarami lub usługami stwarzającymi zagrożenie dla słabszych uczestników rynku, za których przyczyną dochodzi do minimalizacji zagrożeń i zapewnienia większego bezpieczeństwa tym podmiotom.
W rozdziale piątym przeprowadzam analizę przepisów unijnych i krajowych, które odnoszą się do wybranych umów konsumenckich. Wskazuję na zmiany, jakich dokonano w oparciu o paradygmat ochrony konsumenta przez informację, a także podejmuję próbę ich oceny. Ponadto zwracam także uwagę na zasadę transparentności, która jest warunkiem koniecznym do należytego wykonania prawa konsumenta do informacji. Regulacje przedstawione w rozdziale czwartym i piątym mają na celu pokazać, w jaki sposób i z jakim skutkiem urzeczywistniana jest konstytucyjna ochrona konsumentów wyrażona wprost w art. 76 Konstytucji RP. Ze względu na wyodrębnienie dwóch rodzajów informacji, których celem jest prawidłowa realizacja kluczowego dla tych rozważań prawa, tj. informacji o produkcie oraz informacji o warunkach i postanowieniach tzw. umów konsumenckich, zasadne jest przyjęcie takiej systematyki pracy.
Justyna Węgrzyn
*****
Tytuł: Prawo konsumenta do informacji w Konstytucji RP i w prawie unijnym
Autor: Justyna Węgrzyn
Recenzja wydawnicza: prof. dr hab. Bogusław Banaszak
Temat i słowa kluczowe: prawa konsumenta, prawo konsumenta do informacji, status informacyjny konsumenta, transparentność informacji, prawo do informacji o towarze
Wydawca: Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa
Identyfikator: ISBN 978-83-61370-77-2
Miejsce wydania: Wrocław
Data wydania: 2013
Prawa: © Copyright by Justyna Węgrzyn
Projekt i wykonanie okładki: Marta Pawlak
Skład i opracowanie techniczne: Anna Lenartowicz, Tomasz Kalota – eBooki.com.pl
Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/40651
*****
Spis treści
Rozdział I. Informacja a prawa konsumenta
- Zagadnienia wprowadzające
- Status informacyjny konsumenta
- Znaczenie informacji w społeczeństwie informacyjnym
- Podsumowanie
Rozdział II. Prawo do informacji jako gwarancja należytej ochrony konsumenta
- Geneza ochrony konsumenta
- Dyrektywa jako środek prawny ochrony konsumenta w UE
- Zakres i charakter prawa do informacji
- Podsumowanie
Rozdział III. Prawo konsumenta do informacji w Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.
- Konstytucyjna ochrona konsumenta w katalogu praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych
- Konstytucyjne prawo do informacji
- Konstytucyjne gwarancje prawa konsumenta do informacji w określonych dziedzinach
- Przesłanki ograniczenia prawa konsumenta do informacji
- Podsumowanie
Rozdział IV. Prawo konsumenta do informacji o towarze w przepisach prawa unijnego i krajowego
- Praktyka orzecznicza ETS w zakresie prawa konsumenta do informacji o towarze
- Unijne i krajowe regulacje dotyczące informacyjnego oznaczenia towarów
- Bezpieczeństwo towarów i usług
- Podsumowanie
Rozdział V. Prawo konsumenta do informacji w prawie umów na przykładzie unijnych i krajowych rozwiązań