Mandatum w poglądach glosatorów i komentatorów

Mandatum było kontraktem, w którym jedna osoba zobowiązywała się nieodpłatnie do wykonania powierzonej jej czynności, druga zaś winna pokryć koszty i wyrównać straty spowodowane zleceniem. Z fragmentu Digestów mówiącego, iż zlecenie brało swój początek z moralnej powinności i przyjaźni, wynikało, że nie bazowało ono na chęci osiągnięcia zysku, lecz na innych pobudkach. Zgłębiający to zagadnienie uczeni podkreślali, że mandatum u swych początków było bezpłatną przysługą wykonaną przez przyjaciela, za którą zapłatę stanowiła wdzięczność i nadzieja na rewanż w przyszłości. Z czasem zlecenie stało się kontraktem przewidującym możliwość otrzymania gratyfikacji. W praktyce przyjmowanie zleceń przynosiło niejednokrotnie znaczne zyski. Kontrakt zlecenia, odrywając się od wcześniejszego kontekstu społecznego, stał się prawną formą korzystania z usług innych w różnym zakresie. Obraz mandatum, który wyłania się z kompilacji justyniańskiej, ma skomplikowany charakter. Szerokie ujęcie mandatum stwarzało możliwość objęcia regulacją rozmaitych sytuacji i przenikania się różnych instytucji prawnych. Glosatorom i komentatorom prawo rzymskie znane było głównie z ustawodawstwa cesarza Justyniana. Odrodzenie studiów nad prawem rzymskim wiązało się z odnalezieniem w połowie XI w. rękopisu Digestów. Centrum badań stała się Bolonia, gdzie pod koniec XI w. Irnerius, będący uprzednio nauczycielem gramatyki, oparł nauczanie na objaśnianiu przysparzających trudności terminów zawartych w kompilacji justyniańskiej. W efekcie powstawały glosy zapisywane początkowo między wersami właściwego tekstu, a później na marginesach stronic. Od tej metody pracy nad tekstem wywodzi się nazwa szkoły obejmująca uczonych tworzących od połowy XI do połowy XIII w. Przyjmuje się, że podsumowaniem dorobku glosatorów jest Glossa Ordinaria Accursiusa. Kolejni uczeni, których w nauce nazywa się postglosatorami czy komentatorami, odwołując się do poglądów swoich poprzedników, cytowali najczęściej właśnie wyżej wspomniane dzieło. Nazwa „komentatorzy” pochodzi również od jednej z form ich twórczości literackiej – komentarza. Inną uprawianą przez nich formą były consilia, porady prawne sporządzane na zamówienie podmiotów zainteresowanych rozstrzygnięciem problemów prawnych. Zwykle jako zamykającego poczet komentatorów okresu średniowiecza wymienia się żyjącego na przełomie XV i XVI w. Jasona de Mayno, należy jednak zaznaczyć, że także później miało miejsce komentowanie Corpus Iuris Civilis w myśl zasad przyjętych w tej szkole.